Organik Sohbetlerin bu haftaki konuğu Uzman Çocuk ve Ergen Psikoloğu Aslı Baykal'dı. Kendisiyle çocuğun gelişiminde oyunun rolü konusunda sıcacık bir sohbet gerçekleştirdik.

Hoşgeldin:) Çok neşeli bir konumuz var bugün, oyun. Oyunun çocuk gelişimindeki yeri nedir, bu soruyla başlayalım mı?

Hoşbulduk, tabii. Oyun hakkında, "çocuğum oyun oynasın, zamanı güzel ve eğlenceli geçsin, sıkılmasın" diye düşünüyor olabilirsiniz. Ama oyun aslında çocuk gelişimi açısından bu düşünce tarzından çok daha fazlası. Size oyunun neden bu kadar önemli olduğunu ve çocuğunuzla ne şekilde oynamanız gerektiği konusunda önerilerde bulunacağım.

Oyun çocukların sağlıklı gelişimi için çok önemli. Yaşayabilmeleri için yemek yemeğe ve su içmeye ne kadar ihtiyaçları varsa aslında sağlıklı gelişmeleri için de oyun oynamaya o kadar ihtiyaçları var.

Oyunun çocuklar için ne kadar hayati bir yeri olduğunu Garry Landreth “kuşlar uçar, balıklar yüzer ve çocuklar oynar” sözüyle aslında çok güzel bir şekilde açıklıyor.

Oyun, belirli bir evrim ve sıralama izler. Örneğin çocuk, taşlar, çubuklar, odun parçaları, bloklar, konserve kutuları, kibrit kutuları gibi nesnelerle oynarken önce onları yan yana dizer, bir süre sonra onları üst üste koymayı dener, sonra hayali (düşsel) yapıtlar yapar, teknik bir düzen kurar. Kendine göre düşlediği ve gerçeğe uydurduğu yapıtları kurduktan sonra ek gereçler de kullanarak onlardan ev, kümes, ahır, bahçe, garaj gibi yapıtlar kurar.

Oyun çocuğu konuşmaya hazırlar. Oyun oynarken çocuk bir sürü farklı ses ve kelime duyar. Arkadaşlarıyla oynarken kendi bilmediği kelimeleri duyabilir, öğrenebilir ve daha sonrasında başka bir oyunda öğrendiği kelimeleri kendi hayal gücüyle birleştirip kullanmaya çalışabilir.

Oyun, öğrenmek demek. Oyun bir sürü farklı şekilde gerçekleştirilebilir. Bir ebeveyn ile, arkadaş ile, akraba ile veya tek başına. Her oyunda öğrenilen ve deneyimlenen başka bir kelime, başka bir beceri ve başka bir ilişki biçimi vardır.
a. Tek başlarına oynarken bile çocuklar daha önceden gözlemlediği veya öğrendiği bir sosyal durumu oyununda sergiler.
b. Başkalarıyla oynadıkları zamanlarda ise; kendisini kontrol etme ve sıra bekleme becerilerini geliştirir

Oyun oynamak çocuklara seçenek sunar, karar verebilme mekanizmalarını geliştirir. Çocuklar oyun esnasında o sırada/ o durumda ihtiyaçları olan, kendilerini en iyi şekilde ifade edebilmelerine yarayacak oyuncağın hangisi olduğuna kendisi karar verme özgürlüğüne sahiptir.

Oyun çocuğa alan yaratır. Fiziksel olarak hareket etmesine, düşmesine, dengede durmasına ve sınırlarını keşfetmesine imkan sunar.

Duygusal gelişim açısından önemlidir. Oyun sırasında çocuklar sınırsız hayal güçleri ile istedikleri karaktere bürünebilir ve insanların farklı kişilikleri, duyguları ve zevkleri olduğunu öğrenebilirler. Bu da başka insanlara karşı hoşgörü ve anlayış gibi duyguların pekişmesinde etkilidir.

Fiziksel gelişimi sağlar
Oyun oynamak, çocukların aktif olmalarını ve enerjilerini dışarı vurmalarını sağlamanın yanı sıra, motor becerilerinin gelişmesi için de büyük öneme sahiptir. Çocuklar oyun oynarken atlayıp zıplayarak denge, esneklik, hız ve dikkat gibi becerileri geliştirirler. Vücutlarını kontrol edebilmeyi ve hangi nesnelere ne kadar güç uygulamaları gerektiğini fark ederek kaslarını kullanmayı öğrenirler.Çocuklar bu şekilde fiziksel özelliklerinin farkına vararak önlerine çıkan farklı engellerle nasıl baş edebileceklerini öğrenirler.
Yeni beceriler kazanma fırsatı bulur bu sayede kendine güvenmeye başlar.

Oyunda ebeveynlerin rolü nedir?

o Sizi oyuna dahil edene kadar oyuna dahil olmamaya yalnızca çocuğunuzun yaptıklarını yansıtmaya özen gösterin.
o Oyunun hızını çocuğunuzun hızına ve temposuna göre ayarlayın,
o Size yavaş gelirse bile sıkıldığınızı belli etmeyin.
o Oyun süresince çocuğunuza çok fazla soru sormaktan kaçının,
o Çocuğunuzun fikirlerini sıklıkla övün ve onu yargılamaktan uzak durun,
o Kendisine olan güveni artacak ve yeni çözüm yolları üretmek için cesaretlenecektir.

Oyun yalnızca çocuklara öğretmez. Yetişkinlere de bir sürü şey öğretir. Oyun sayesinde yetişkinler çocukların vücut dillerini öğrenmeye başlar. Burada en önemli olan şey çocuğun oyununa ne zaman dahil olabileceğinizi anlayabilmek. Çocuğunuzun vücut dilini gözlemleyerek o sırada aslında sizinle beraber mi oynamak istiyor yoksa kendi başına mı oynamak istiyor anlayabilirsiniz.

Oyun sayesinde yetişkinler daha sakin, sabırlı ve anlayışlı olmayı öğreniyor. Çocuğunuzun oyununa dahil olabilmek, onun istediği şekilde oynamasına fırsat vermeye çalışırken anlayışlı olma ve sabırlı olma becerilerinizi geliştiriyorsunuz.

Çocuğunuzla oyun oynamak istiyorsanız, onun oyununa yalnızca dahil olun. .

Çocuklarınızı aktif oyunlar oynayarak enerjilerini atmaları konusunda cesaretlendirin. Koşmak, top oynamak, zıplamak gibi oyunlar.

Çocuğunuzla her akşam kendinize belirli bir saati “serbest oyun saati” olarak ayırın. Serbest oyun saatlerinizde çocuğunuza direktifler vermek yerine çocuğunuzun oyununa dahil olmaya, dışa vurduğu duygularını yansıtmaya, onu anladığınızı ve bu duygularıyla kabul ettiğinizi belli etmeye çalışın.

Çocuğunuzla beraber oyun oynarken, oyunu tamamen onun kontrol etmesine izin verin ve ona ayak uydurun. Oyun sırasında, çocuğunuzun kendi iç dünyasındaki gerçek duygu ve düşüncelerini ifade ettiğini fark edebilirsiniz. Bu durum, çocuğunuzu üzen veya endişe veren bir olayı öğrenebilmeniz için önemli bir şans olabilir.

Çalışan, evde az vakit geçirebilen anne/babalara ne önerirsin?

o Çocukların oyun oynama süreleri son yıllarda hem okulda hem de evde oldukça azaldı.
o Eğitim sistemlerinde yapılan değişikliklerden sonra derslerin daha önem kazanması sonucu okullardaki oyun süreleri azalmaya başladı
o Evde oynanan oyun zamanı da ne yazık ki oldukça azaldı.
o Anneler günde ortalama 5 dakika,
o Babalar ise günde ortalama 58 saniye oyun oynuyorlar!

o Anne-babaların işten geldiğinde çocuğuyla oyun oynaması hem aralarındaki bağı kuvvetlendirir, hem de yoğun bir iş gününün ardından stres atmaya birebirdir.
o Çocuğunuzla beraber gülmek, gevşemek, eğlenmek sizin sağlığınıza da iyi gelecektir. Aynı zamanda, önemsendiğini, ilgilenildiğini hisseden çocuğun kendine olan güveni artar.
o Çocuk, bu dünyada bir yeri olduğu hissini kazanır. Hep beraber oynayan ailelerin birbirlerine karşı daha işbirlikçi, destekleyici olduğu ve birbirleri ile iletişimi daha güçlü olduğu görülmektedir.
o Yaşanan günlük problemler (kavga, tartışmalar, kabalık, tembellik, öfke nöbetleri gibi) oyunun gücüyle aşılabilir.

Yaş farklılıklarına göre oyun nasıl değişir?

o Oyun, belirli bir evrim ve sıralama izler.
o Oyun ve etkinliklerinin sayısı, çeşitliliği çocuğun yaşı büyüdükçe azalır;
o İlgi duyduğu ve daha iyi becerdiği oyunlarda daha çok zaman harcar,
o Büyüdükçe dikkat süresi de artar,
o Oyuna ayrılan zaman azalır çünkü sorumlulukları artar.
o Yaş büyüdükçe, akılcı biçimde oyuncağa bağlı olmaksızın, istediği zaman ve biçimde, istediği nesne ile oyun oluşturabilir
o İstediği nesne ile oyun oluşturabilir.

Yaş farklılıklarına göre oyuncak seçimi nasıl olmalıdır?

0-6 ay:
Sallayabilecekleri, ses çıkartan oyuncaklar
Sıkabilecekleri, diş kaşıyabilecekleri oyuncaklar
Resimli kartlar
6-12 ay:
Aynalar
Parlak renkli oyuncaklar
Yumuşak oyun halıları
Yıkanabilen yumuşak hayvanlar, güler yüzlü bebekler
İçerisinden bir şey çıkarılabilecek oyuncaklar veya içerisine atabilecek
Büyük ahşap küpler
Farklı doku ve büyüklükteki toplar
1-2 yaş:
Yumuşak banyo oyuncakları
Resimli kitaplar
Çekip içerisine bir şey atılabilecek oyuncaklar
Müzik aletleri
Kuleler
Deliklerin içerisine şekil atma oyuncakları
Abaküs tarzı oyuncaklar
Oyuncak hayvanlar
Şekilli oyuncaklar
5 parçalı yapbozlar
3 yaş:
Peluş oyuncaklar ve bebekler
Telefon, mutfak, sebze/meyve gibi evcilik oyuncakları
Müzik aletleri
Ulaşım araçları
Yap bozlar
Yapı oyuncakları
4-5 yaş:
Sanat malzemeleri
Farklı şekillerde blok oyuncakları
Elektronik ses çıkaran oyuncaklar
Büyük parçalı yapı oyuncakları (legolar)
Yapbozlar
Barbieler, bebekler
Ulaşım araçları
Kutu oyunları
Toplar
Bisikletler

Oyuncak alırken neler dikkat etmek gerekir?

1. Oyuncak çocuğumun sağlığını tehdit ediyor mu? Boyutu yaşı için uygun mu? Kolay temizlenebiliyor mu? Garantisi var mı?
2. Eğlenceli mi? Çocuğumun keyifli vakit geçirmesini sağlıyor mu? Oyuncaklar çocukları eğlendirmeli, neşelendirmeli, heyecanlandırmalı ve keyiflendirmeli.
3. Yaşına ve becerilerine uygun mu? İlgisini çekiyor mu?
4. Oyuncak kullanışlı mı? Görünüşü ilgi çekici mi?
5. Çok kullanımlı mı yoksa tek kullanımlı mı?
6. Çocuğun ilgisini çekiyor mu? Eğlenceli olmasının yanı sıra eğitici mi aynı zamanda?
7. Yaratıcılığını geliştiriyor mu? 
8. Çocuğun becerilerini zorluyor mu? Yeni beceriler katmasına yardımcı oluyor mu?
9. Bütçeye uygun mu?                                                                                           

Evinizde falklı türlerde oyuncakları barındırmanızda fayda olduğunu düşünüyorum. Oyuncak türleri; aktif oyuncaklar (koordinasyon, ince ve kaba motor becerilerini destekleyecek oyuncaklar), yaratıcı oyuncaklar (kendini ifade etmesine yardımcı olacak, hayal gücünü destekleyecek oyuncaklar) ve eğitici oyuncaklar (bilişsel ve dikkat becerilerini destekleyecek oyuncaklar) olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Silah gibi oyuncaklar sakıncalı mıdır? Şiddete teşvik eder mi?

Öncelikle burada üzerinde durulması gereken iki tane önemli nokta olduğunu düşünüyorum. Birincisi, gerçek hayatta bütün bu saydığımız materyaller var ve çocuklar bunlarla bir şekilde karşılaşıyor veya karşılaşacak. Filmlerde, haberlerde, gazetelerde, kitaplarda, arkadaşlarından veya başkalarından duydukları hikayelerde.. Dolayısıyla gerçekte olan bir nesneyi oyun odasında bulundurmamanın bir faydası yok.

İkincisi, eğer oyun odasında bu tip nesneleri tehlikeli olduğunu düşünüp bulundurmuyorsanız çocuğunuzun öyle bir oyun oynamaya ihtiyacı varsa başka bir oyuncağı da silah/bıçak yerine koyarak kullanabilir. Örneğin, bir kumandayı bile eline alıp bıçakmışçasına kullanabilir.

Oyun odası düzenlerken nelere dikkat etmeli?

Sahip olduğunuz alanı nasıl parçalara ayıracağınıza karar verin. Oyun odası olarak çocuklarınızın odasının bir kısmını mı kullanacaksınız ya da tamamen yeni bir oda mı yaratacaksınız ? bu karar vermeniz gereken en önemli konulardan bir tanesidir.

Eğer oyun odası için ayrı bir odanız veya garajınız yoksa , odalardan herhangi birinin bir kısmını oyun alanına dönüştürebilirsiniz.
Oyun alanı bu odanın diğer alanlarında yapılan diğer aktivitelerden ( uyku , çalışma , TV izleme gibi ) ayrı bir konsepte sahip olmalıdır.

Oyuncakları dönüşümlü kullanın. İlk amacınız oyuncakları yarıya , üçe veya dörde bölmek olsun. Bu bölme işlemi sahip olunan oyuncakların miktarına göre değişim gösterebilir. Hangi oyuncağın hangi zaman aralığında kullanılacağına karar verin. İlk grup kullanılırken diğerlerini gözden uzaklaştırın. Bu dönüşümü günde bir, haftada bir veya ayda bir gerçekleştirebilirsiniz. Bu aşamada önemli olan bir diğer nokta ise oluşturduğunuz her grupta çocuğunuzun severek oynayacağı ve onun ilgisini çekebilecek kapasiteye sahip oyuncaklardan oluşması gerektiğidir. Bu, oyuncaklardan sıkılmasını engeller hem de oyun odasını temizleme ve düzenlemek için harcayacağınız zamandan tasarruf etmenize yardımcı olur.

Oyuncak dönüşümünü sağlayabilmek için sepetler kullanın. Ayırdığınız gruplardaki oyuncakları bu sepetlere yerleştirebilirsiniz , bu oyuncakları ortadan kaldırmak istediğiniz zaman ise raflara yerleştirebilirsiniz. Çocukların en çok yaptığı şeylerden bir tanesi raflara tırmanmaktır. Bu yüzden olası devrilme tehlikelerinin önüne geçmek için göze çarpmayan sepetler kullanmanız gerekmektedir. Küçük boyuta sahip oyuncakları fermuarlı çantaların içinde muhafaza edebilirsiniz.

Oyun odasının bir köşesini mutlaka yumuşak aksesuarlar ile doldurun. Armut koltuklar, oyuncak ayıcıklar , minderler bu amaç için en uygun eşyalardır. Bu alan çocuğunuz oyun oynamaktan yorulduğunda güvenli bir şekilde dinlenebileceği bir yer sağlar.

Bir duvara, satın aldığınız posterleri veya çocuğunuzun daha önceden yaptığı resimleri asarak değerlendirin. Çocuklar sanatla ilgilenmekten de hoşlanabilirler ve bu onların zihinsel gelişimi için de çok önemlidir. Sanat için ayıracağınız bir köşe oluşturmak da ayrıca çok önemlidir. Çocuklarınızın resim yapmasına izin verin. Bir resim duvarı oluşturun ve çocuğunuzun bu duvarda dilediği gibi resim yapıp rahatlamasına ve sanatsal yönünü geliştirmesine izin vermelisiniz.

Duyusal becerileri geliştirecek masa oyunları kullanmak çocuğunuz için çok yararlı olacaktır. Yeni bir tane oyunlu masa yapabilir veya yeni bir tane satın alabilirsiniz. Bu masalarda yeni materyalleri tanıma fırsatına da erişebilirler.

İçinde çocuğunuzun hayal gücünü tetikleyecek oyuncakların bulunduğu bir kutu veya odasında bir köşe hazırlayabilirsiniz."

"Ev” yapabilmesi için boş daha küçük bir kutu ve ev eşyaları,

Karton bloklar, lego veya benzeri kendisinin bir şey üretebileceği oyuncaklar,

Eski giysiler, farklı kostümler, ayakkabılar, sırt çantaları, şapkalar, telefonlar, doktor çantası, oyuncak mutfak malzemeleri, plastik yiyecekler,

o Plastik hayvanlar,
o Oyuncak araçlar (uçak, araba, gemi, tren, ambulans, itfaiye vb.),
o Farklı karakterler (polis itfaiyeci, astronot, süper kahramanlar, cadı, uzaylı vb.), yumuşak bebekler, aile figürleri (anne, baba, çocuk)
o Yapay çiçekler, kumaş parçaları, battaniyeler veya çarşaflar koyabilirsiniz.